Fransa'nın satılamayan uçağ': Rafale

Fransa’nın üretime geçtikten sonraki 10 yılda bir çok ülkeyle satış müzakereleri yürütmesine rağmen ihraç etmeyi başaramadığı Rafale tipi savaş uçaklarını, önce Mısır ve Katar’a, ardından da Hindistan’a kısa sürede satışı, savunma ve havacılık sektörünü hareketlendirdi. Fransız havacılık teknolojileri devi Dassault Aviation’un ürettiği ve 2004 yılından itibaren Fransa yönetiminin satışı için büyük çabalar gösterdiği Rafale uçaklarının iki yıl içerisinde üç ayrı ülkeye satışının başarılması, Fransa açısından bir dönüm noktası.



2004’ten itibaren, İsviçre, Hollanda, Güney Kore, Fas, Birleşik Arap Emirlikleri, Singapur ve Brezilya ile satış için görüşmeler gerçekleştirilmiş fakat başarılı olunamamıştı. Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy ve François Hollande dönemlerini kapsayan bu uzun bekleyiş, seri şekilde ticari başarısızlıklarla sonuçlanmış, Rafale’lerin Fransa’daki adı 'satılamayan uça' olarak kayda geçmişti.



Savunma sanayi uzmanı Jean-Dominique Merchet, Fransa’nın uzun yıllar gösterdiği çabalara rağmen Rafale uçaklarını satmayı başaramayışını, uçakların veya teknolojisinin eksikliği olarak görmüyor. Merchet, “Yapılan görüşmeler sonrasında hem Sarkozy, hem de Hollande satışta sona yaklaşıldığını, imzaların atılma aşamasına gelindiğini açıklamışlardı. Fakat ne Brezilya, ne de Singapur Rafale’leri almadı. Bu durum aslında diplomatik bir hakarettir” yorumunu yapıyor.

Mısır ve Katar

“Satılamayan uçaklar” dedikodularına son vermek, daha da önemlisi Fransız havacılık ve savunma sektörünü girdiği büyük bunalımdan kurtarmak amacıyla Savunma Bakanı Jean-Yves Le Drian 4 yıl süren mekik diplomasisine başladı. Seyahatlerinin büyük bölümünü Afrika ve Ortadoğu’ya gerçekleştirmesi nedeniyle Fransa’da 'Afrika Bakanı' olarak hitap edilen Le Drian, Fransa’nın sınır dışı askeri operasyonlarına paralel olarak, ticari operasyonlarını da yürütme konusunda büyük çaba sarf etti. 



Mısır, Fransa’nın Rafale’lerin satışı konusunda ilk başarı kazandığı ülkeydi. 3 Temmuz 2013’teki darbe ile yönetime el koyan Abdülfettah Sissi, kısa süre sonra Fransa’nın kapısını çalarak savaş uçaklarına talip olduğunu açıkladı. Fransız gazetelerinde “Gurur ve Tezat” başlıklarıyla duyurulan satış ile Fransa Rafale savaş uçaklarını, hizmete girdiği 2004 yılından sonra ilk kez bir ülkeye satmayı başarmıştı. Şubat 2015’te Kahire’de imzalanan sözleşme ile 24 adet Rafale’i 5.3 milyar avro bedelle satarken, sözleşmedeki bir ayrıntı dikkat çekiyordu: Satış bedelinin yarısı Fransız bankalarından sağlanmıştı ve kefalet sözleşmesi gereği, ödeme gerçekleştirilmezse kapısı çalınacak olan Fransız hazinesi olacaktı.

Rekor bir sürede gerçekleştirilen müzakereler ve imza ile Fransa tarihi bir başarı yakalamıştı. 2015’in Ağustos ayında, düzenleme ve genişletilme çalışmaları sona eren Süveyş Kanalı’nın yeniden açılış törenlerinde onur konuğu François Hollande olarak belirlenmiş ve açılışa Fransa’dan 3 Rafale, sadece bu güne özel gösteri için emanet olarak gönderilmişti. Sözleşmede 2019 olarak belirtilen teslimat tarihi de öne çekilerek, geride bıraktığımız Temmuz ayında ilk üç Rafale Mısırlı yetkililere teslim edildi. Fransız ordusu için üretilip donatılan bu uçaklardaki gerekli değişiklikler yapılarak teslimat tarihi erkene alındı. Bugünlerde, Fransa yönetiminin 24 adet Rafale satışından sonra bu ülkeye ikinci bir parti satış için müzakereleri sürdürdüğü konuşuluyor.



Mısır’dan sonra Fransız havacılık ve savunma sanayiinin ikinci başarısı Katar ile varılan anlaşmayla sağlanmış oldu. 4 Mayıs 2015’te Doha’da François Hollande ve Katar Emiri Şeyh Tamim Bin Hamid El Thani’nin de katıldığı törende, 24 adet Rafale’in 6.3 milyar avro bedelle Katar Hava Kuvvetleri’ne katıldığı ilan ediliyordu. Katar Emiri’nin sözleşmeye 24 uçağa ek olarak 12 adet uçağın satın alınmasına dair opsiyon eklettiği bilgisi Fransa’da sevinçle karşılandı.

Dassault Aviation’un Fransa Merignac’daki üretim üssünde çalışmalar iki katına çıkarıldı, Mayıs 2016 itibariyle ilk uçak teslimat için hazırdı.

Hindistan ile müzakereler: Upuzun bir yol

Fransız havacılık ve savunma endüstrisinin Hindistan ile ilişkisi 1953 yılına uzanıyor. Dassault Aviation’un Ouragan uçaklarını ilk defa Fransa dışına ihraç etmeyi başardığı tarihi sözleşmeyle 71 savaş uçağı Hindistan tarafından satın alındı ve ismi Toofani olarak değiştirilerek Hindistan Hava Kuvvetlerinde kullanılmaya başlandı. Hindistan Fransa’dan 1957’de 110 Mystere 4 ve 33 Ouragan daha satın aldı. Ayrıca 1979’da Fransız-İngiliz ortak yapımı 130 adet Jaguar, 1982’de ise 46 Mirage 2000EH ve 13 Mirage 2000TH alarak sonraki yıllarda bakım ve modernizasyon için sürekli Fransız teknolojisine bağımlı hale geldi.



2007’de 126 savaş uçağı ihtiyacı için arayışa giren Hindistan’a en uygun yanıtı Dassault Aviation vererek 2012 yılındaki ihaleyi kazandı. Anlaşmaya göre 126 uçaktan 108’inin montajı Hindistan’da kurulacak fabrikalarda yapılacaktı. 2015’in Nisan ayında Paris’i ziyaret eden Hindistan Başbakanı Narendra Modi, bu fikirden vazgeçildiğini açıkladı. Aynı günlerde François Hollande, 36 adet Rafale’in satışı konusunda Hindistan tarafıyla anlaşmaya varıldığını açıkladı. Dassault Aviation Genel Müdürü Eric Trappier bu durumu “36 Rafale için verilen gerçek bir siparişi, 126’sı için yapılan hayali sözleşmeye tercih ederim” sözleriyle değerlendirdi.



2012’de başlayan ve 23 Eylül 2016’da sona eren müzakereler sonunda Fransa, 36 adet Rafale savaş uçağını bileşenleriyle birlikte 8 milyar avro bedelle Hindistan’a sattığını Yeni Delhi’de düzenlenen imza töreni ile ilan etti. Fransa Savunma Bakanı Le Drian “İlişkilerimizde yeni bir sayfa açtığımız tarihi bir anlaşma” olarak nitelediği anlaşmaya imzayı atarken, Fransız basınına 90 Rafale’in daha yolda olduğu işaretini yolluyordu. 

Bu konuda Fransa’nın 2012’de imzalanan anlaşmaya geri dönerek Hindistan’da üretim için çalışmalara başladığı ve '%100 Hindistan üretimi' Rafale’lerin satışı için bir engel kalmadığı Dassault Aviation tarafından açıklandı. Yerel bir şirketle birlikte üretim için çalışmalar başlatıldı bile. Fransız askeri havacılık tarihinin en büyük başarısı olarak kabul edilen satışla ilgili grafiklerde, Savunma Bakanı Le Drian’ın Afrika ve Ortadoğu ziyaretlerine özel önem veriliyor.

Hindistan Savunma Bakanı Manohar Parrikar’ın imza töreni sonrası “Rafale’lerin Hindistan ordusunun saldırı ve savunma kabiliyetini tamamlayacağı” yönündeki açıklaması da iki ülke arasındaki 'yenilenen' işbirliğinin önemini gösteriyor.

Rafale uçaklarının özellikleri

4 Temmuz 1986’da ilk test uçuşunu gerçekleştiren Rafale’ler aslında kendinden önceki Mirage serisinin geliştirilmiş hali. Fransız havacılık endüstrisinin duayeni Marcel Dassault’nun ölümünden 3 ay sonra gerçekleşen test uçuşuyla başlayan serüven, aslında 1966’da Mirage F1 ve 1978’de Mirage 2000 modellerinin test sürüşünün devamıydı. 2015 yılına kadar süren satış başarısızlıklarıyla endişeli bir yol izledi.



Çift reaktöre sahip Rafale’ler karadan ve savaş gemisinden havalanabiliyor. Aslında Rafale savaş uçaklarının en önemli farklılığı da burada. Hava savunma, önleme, keşif, kara ve denizde nokta atışları, nükleer bomba taşıma kapasitesi gibi özelliklere sahip Rafale uçağı, ağırlığının 1,5 katı yük taşıyabiliyor. 15,3 metre uzunluğundaki uçağın kanat genişliği 10,9 metre, yüksekliği ise 5,3 metre. Uçağın tek ve iki kişilik versiyonları bulunuyor. Saatte 2 bin 200 kilometre hızda uçabilen Rafale’ler, 400 metrelik bir mesafede havalanabiliyor. Rafale’lerin bir başka özelliği ise Amerikan savaş gemilerinden havalanabilen tek yabancı savaş uçağı olması. Yeni nesil M-88 motoru ile uçan Rafale’ler Fransız hava kuvvetlerinin 2040 yılına kadar kullanacağı savaş uçağı olarak belirlendi.



2004 yılında Fransız donanmasında kullanılmaya başlanan Rafale’ler 2006 yılında hava kuvvetleri filosuna katıldı. Fransız ordusunun Afganistan, Libya, Mali, Irak ve Suriye operasyonlarında kullanılan Rafale savaş uçaklarından Haziran 2016 itibariyle 152 adet üretildi. Fransız havacılık ve savunma devi Dassault Aviation, bu yıl sektördeki 100. yılını tamamladı. Sivil ve askeri alanda hizmet veren 8 bin uçak üreten şirket, özel kullanımlı Falcon jetleri ve askeri amaçlı Drone araçları da üretiyor.

Mısır, Katar ve Hindistan’a satış

Fransız savaş uçaklarının Mısır, Katar ve Hindistan’a satışı ile birlikte, oldukça stratejik bölgelerde bulunan bu ülkelerin askeri yatırımları ve coğrafi özellikleri yeniden gündeme geldi. Pakistan ve Çin ile komşu olan Hindistan’ın özellikle Pakistan ile yaşadığı sorunlar ve 'ulusal tehdit' konjonktüründe Rafale savaş uçaklarını tercih ettiği belirtiliyor. Hava savunma uzmanı Michel Cabirol, Hindistan Hava Kuvvetleri’nin son dönemde önemli sayıda uçak kaybettiğini ve filosunu yenilemek durumunda olduğunu belirterek, “Rus yapımı MİG ve Sukhoi uçaklarıyla devam etmek yerine, filosunu çeşitlendirme kararı almak zorunda” olduklarını savunuyor. Hint hava sahasının son iki yıl içerisinde 32 kez ihlal edildiğine değinen Cabirol, “Rafale uçaklarının Mali, Irak ve Suriye’de gösterdiği performansın bu kararda belirleyici olduğunu” kaydediyor.



Dassault Aviation Genel Müdürü Eric Trappier ise süreci "ABD’nin Hindistan’a F16 satma girişimlerini izliyoruz. Ayrıca Ruslar, İsveçliler ve İngilizlerin de Yeni Delhi’de lobi faaliyetlerini artırdıklarının farkındayız. Pakistan’a aynı uçakları satan ABD’nin Hindistan’da F16 fabrikası kurma kararı bana pek ciddiye alınır gelmiyor” sözleriyle değerlendiriyor.



Dünyanın sıcak bölgelerindeki hassas ilişkilerin süregeldiği ülkelere gerçekleşen bu satışları, mevcut risklerin ve savunma endişelerinin desteklediği kesin. Mısır’da darbeden hemen sonra, Katar’da Suriye krizi ortamında ve Hindistan’da Pakistan-Rus-Çin tehdidinin güncelliğiyle, savunma ve silahlanma kaygılı satış sözleşmelerinin 'başarısından' bahsetmek, bize analiz edecek yeni pencereler açıyor.



Fransa, Mısır, Katar ve Hindistan’a sattığı toplam 84 Rafale savaş uçağı ile 2014-2019 savunma sanayi bütçe planını garantiye almış oldu. Son yıllarda ekonomik sıkıntılar yaşayan, yatırım, büyüme ve işsizlik sorunları ile bir türlü başa çıkamayan Fransa için, belki de yılın en güzel haberi de bu olacak.