Uğruna can verilebilecek bir adam

Böyle adamlara az rastlanır. Kendine güvenen biri. Yakışıklı, idealist, hayallerini gerçekleştiren bir hayalperest.

Kültürlü, hep iyi giyiniyor. Kibar. Rafine. Anadan doğma bir centilmen. Nazik. Doğuştan lider. Onunla konuştuktan sonra halkının ona neden güvendiğini anladım. Beni çok etkiledi. Uğruna can verilebilecek bir adam. Sözleri prestijli.

YERE GÖĞE SIĞDIRAMADI
ABD tarihinin en saygın gazetecilerinden olan Clarence Streit’ın, 88 yıl önce, Kurtuluş Savaşı sırasında Türk kuvvetlerinin ana karargahı olan Ankara’yı ziyaret ettikten sonra, “Tarih, Mustafa Kemal Paşa’yı yeni Türk devletinin kurucusu olarak tanıyacak” diye yazdığı ve şahsi notlarında Atatürk’ü yere göğe sığdıramadığı ortaya çıktı.

HİÇ YAYINLANMAMIŞ NOTLAR ORTAYA ÇIKTI
3 Mart 1921’de Mustafa Kemal Paşa ile Ankara Garı’ndaki konutunda söyleşi yapan Streit’ın “hiç yayınlanmamış” notlarını, Princeton Üniversitesi Tarih Profesörü Heath Lowry tanıttı. Lowry, Washington’daki Türk Büyükelçiliği’nde Streit’in Anadolu gezisini anlattı ve çektiği 300 kadar fotoğraftan örnekler gösterdi.

O dönemde Philadelpihia Public Ledger Gazetesi’nin muhabiri olarak Anadolu’ya giden Streit’in notlarını kitap halinde yayınlayacağını söyleyen Lowry, Streit ile 1983’de tanıştığını ve notları bizzat kendisinden aldığını ifade etti.

19 YAZILI SORU 2 SAAT SÖYLEŞİ
Lowry’nin anlatımıyla Amerikalı gazetecinin Anadolu macerası şöyle:

Bir ABD savaş gemisi ile İstanbul’dan Samsun’a geçen Streit, Azerbaycanlı bir mihmandar ile birlikte Merzifon, Yozgat ve daha küçük yerleşim merkezlerinden sonra Ankara’ya ulaşır. Fransızca bilen Streit, Osmanlıca bir karvizit kullanmaktadır.

17 gün süren bir yolculuktan sonra, Streit 6 Şubat 1921’de nüfusu 25 bin olan Ankara’ya gelip üç hafta kalır ve Türk ulusal liderlerinin hepsiyle görüşme imkanını bulur. Streit, 3 Mart 1921 günü Mustafa Kemal ile konuşur. Mustafa Kemal, önce 19 yazılı soruya dokuz sayfa Fransızca cevap hazırlar. Daha sonra
iki saat söyleşi yapılır.

DEVLETİN KURUCUSU
Birinci İnönü Savaşı’ndan sonra, “Tarih, Mustafa Kemal Paşa’yı yeni devletin kurucusu olarak tanıyacak” diye yazan Streit, henüz yayımlanmayan kişisel notlarında Atatürk hakkında şu ifadeleri kullanıyor:

DOĞUŞTAN LİDER
“Böyle adamlara az rastlanır. Kendine güvenen biri. Yakışıklı, idealist, hayallerini gerçekleştiren bir hayalperest. Kültürlü, hep iyi giyiniyor. Kibar. Rafine. Anadan doğma bir centilmen. Nazik. Doğuştan lider. Onunla konuştuktan sonra halkının ona neden güvendiğini anladım. Beni çok etkiledi. Uğruna can verilebilecek bir adam. Sözleri prestijli. “Beni Türk konukseverliğiyle karşıladı. Benimle 2 saat boyunca rahatça Fransızca konuştu. 40 yaşındaydı ama daha genç gösteriyordu. Geniş alnı, ağız ve çene yapısıyla bir savaşçının hatlarına sahipti ama onu gözlüklü ve kalpaksız gördüğünüzde bir profesör izlenimi veriyordu. Yaşam biçimi ve liderliğinde gösterişten, kendini beğenmişlikten eser yoktu. Makam arabası ve konutunu koruyan korumalardan başka, diğer devlet başkanlarının sahip oldukları onda yoktu. Röportajdan sonra çok inandığı ülkesini tanıdım.”

Streit, tüm bu kişisel özelliklere karşın Anadolu’da Mustafa Kemal’in kişiliği çevresinde bir putlaştırma görmediğini, buna karşılık İzmir’de yine aynı dönemde her yerde Venizelos’un ve Yunanistan’da ise Yunan Kralı’nın resimlerinin görüldüğünü belirtti.

Mustafa Kemal, Streit’a, din ile siyaseti karıştırmadıklarını, “Türkler’in fanatik olmadığını” anlattıktan sonra, ABD’den dostluk ve maddi yardım beklediklerini söyledi. Bundan altı yıl sonra, ABD ile Türkiye arsında diplomatik ilişki kuruldu.

SAVAŞTA BİLE HALKIN ARASINDA
Savaş sırasında olmasına rağmen, Mustafa Kemal’in halkın arasına girdiğini, Ankara sokaklarında tek başına yürürken sık sık görüldüğünü kaydeden Streit’a göre, Ankara’dan önce, yeni başkentin, Kayseri, Sivas veya Yozgat olması düşünüldü, buna karşın İstanbul başkent kesinlikle olmayacaktı. Streit, Ankara’ya giderken konakladığı bir köyün reisinin, “Burayı Viyana gibi yapmak istiyoruz” dediğini ve ABD ile çok iyi ilişkileri arzuladıklarını söylediğini de yazdı.

Notlara göre, 1921’de Ankara’da iki yabancı temsilcilik vardı. Bir Sovyet diğeri Gürcü temsilciliği idi. Her iki elçi de kardeşti, ama biri Bolşevik diğeri Menşevik idi. Sovyet Elçiliği’ndeki 25 kişi on ayrı ulustan geliyordu, aralarında bir Alman bile vardı.

ÇOCUKLAR SINIFTA VALS YAPIYORDU
Clarence Streit, 6 Mart 1921’de Ankara’dan ayrıldı ve Eskişehir’e geçti. Cephe birkaç kilometre uzaklıktaydı. Albay Naci Bey, gazeteci Streit’i bir ilkokula da götürdü. Bir derslikte, 5 kız ve 5 erkek çocuk vals yapıyorlardı.

Streit, Ekim 1923’te Türk Ulusal Kuvvetleri İstanbul’a girdiğinde de Türkiye’ye döndü, kutlamaları yerinde izledi, ancak Mustafa Kemal’î bir daha görmedi.

YAYINCI BULAMAMIŞ
Profesör Heath Lowry, Clarence Streit’in notlarını kitap olarak yayınlayacağını söyledi. Streit, Türkiye’den ABD’ye döndüğünde Anadolu notlarını “Bilinmeyen Türkler” başlığıyla kitap haline getirmek istedi ama ne kadar uğraştıysa da yayıncı bulamadı.

PAŞA HANIM YEMEĞE ÇAĞIRDI
Aynı dönemde askeri istihbaratın başında olan Halide Edip Adıvar ile tanıştığını ve “Paşa Hanım”ın evine yemeğe gittiğini de not eden Clarence Streit, Celal Bayar, Hamdullah Suphi, Ahmet Muhtar gibi liderler ile de görüştüğünü anlattı. Amerikalı gazeteci, Mustafa Kemal’in aynı dönemde Gar’ın karşısındaki bir evde kaldığını yazdı.

27 YIL ARAYLA KAPAK OLMUŞLARDI
Mustafa Kemal 1923’te ve 1927’de iki kere ünlü TIME Dergisi’nin kapağında yer aldı. Amerikalı gazeteci Clarence Streit, 1950’de TIME’ın kapağında yer aldı. 1896-1986 yılları arasında yaşayan Missouri doğumlu Clarence Kirschmann Streit, gazeteciliğinin yanısıra, ABD-Avrupa yakınlaşmasında önemli rol oynayan bir aktivistti. 1929’da Milletler Cemiyeti’nin İsviçre’deki merkezinde muhabir olarak görevlendikten ve bu örgütün uluslararası işbirliği yoksunluğu yüzünden çöküşünü gördükten sonra, dünyadaki tüm demokrasileri Amerikan tarzı federal bir birlik içinde birleştirecek iddialı bir projenin savunuculuğunu yapmaya başlamıştı.

ROOSEVELT DESTEKLEDİ
Bu düşünceye Franklin Roosevelt ve Winston Churchill gibi önemli isimler destek verdi. Streit, görüşlerini savunmak için, NATO’nun siyasi bir birlik haline gelmesine çalışan Atlantik Birliği Komitesi’ni kurdu. Bu örgüt bugün de Streit Konseyi adıyla faaliyette. (Hürriyet)